شقاق و فیشر مقعدی

شقاق یا فیشر زخم یا ترک خوردگی انتهای روده می باشد که بیشتر با درد و یا سوزش شدید در این قسمت همراه است.
دلیل اصلی این زخم ها یبوست میباشد که به خاطر رد شدن مدفوع سفت از این قسمت زخم ایجاد شده و در صورت تداوم یبوست بر میزان آن افزوده می شود، البته اسهال شدید و التهاب روده نیز یکی از دلایل این زخم ها میباشند.
اکثر بانوان بعد از زایمان یا سزارین به این مشکل دچار می شوند که دلیل آن اختلال در دفع میباشد که به خلطر شلی عضلات لگن در حاملگی ایجاد می شود. علامت اصلی این بیماری درد هنگام اجابت مزاج میباشد که گاهی با خونریزی همراه است.
این درد برای بیمارآزار دهنده بوده و زمانهایی سبب عدم توانایی در دفع می شود.

پیشگیری از شقاق

• روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید.
• غذای پر فیبر مصرف نمایید.
• خودداری از نشستن طولانی در دستشویی موقع اجابت مزاج
• در صورت لزوم، از داروهای شل‌کننده مدفوع یا مسهل‌ها استفاده نمایید.
• به هنگام اجابت مزاج، فشار بیش از اندازه وارد نیاورید.

نشستن در آب گرم،‌ درد شقاق را کاهش می‌دهد و باعث بهبود خونرسانی و شل شدن عضله اسفنکتر مقعد شده و به بهبود آن کمک می‌کند. روزانه ۲ تا ۳ بار و هر بار برای ۱۰ تا ۲۰ دقیقه از این روش استفاده کنید
در هر صورت توصیه اصلی این می باشد که حتماً به تغذیه و ورزش اهمیت دهیم و وقتی دچار شدیم به یک متخصص مراجعه کنیم که به عوارض بعدی این بیماری دچار نشویم”

شرایط افزایش‌دهنده خطر شقاق

• بارداری های متعدد
• یبوست
• بیماری کرون
• بیماری‌های نقص ایمنی
• سرطان خون

تشخیص شقاق و فیشر

شقاق‌های معمولی بیشتر در پایین یا بالای سوراخ مقعد بوده و اگر شقاق در قسمت دیگری دیده شود، باید به فکر علل غیر معمول مانند بیماری کرون بود.
برای رد سایر علل خونریزی مقعدی، مقعد و راست روده با وسایل مخصوص (آندوسکوپ، سیگموییدوسکوپ) دیده می‌شوند.

درمان شقاق فیشر مقعد

برای بهبود باید سیکل درد، اسپاسم و ایسکمی شکسته شود.

استفاده از ملین

نخستین گام درمانی تجویز ملین‌هایی میباشد که مدفوع را حجیم و شل نماید و همراه با آن نشستن در لگن آبگرم تجویز میشود. در این مرحله تجویز پماد آنتی هموروئید (دارای مواد بیحس کننده، کورتون و مواد نرم ‌کننده می‌باشد) و یا ژل لیدوکائین می‌تواند کمک کننده باشد. اکثر موارد شقاق حاد با چنین درمانی بهبود می‌یابند. در شرایطی که پاسخ درمانی لازم گرفته نشد، و یا شقاق از نوع مزمن بود، میشود از داروهای دیگری استفاده نمود.

تزریق بوتاکس

تزریق موضعی سم بوتولینیوم (بوتاکس) نیز با فلج کردن موقت عضلات اسفنکتر درونی، یک نوع اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می‌کند که می‌تواند سبب بهبودی شقاق شود اما در دراز مدت تا ۴۱٪ احتمال عود وجود دارد.

تزریق بوتاکس

نیتروگلیسیرین با همان مکانیسمی که عضلات صاف عروق کرونر را شل می‌کند می‌تواند عضله اسفنکتر درونی را هم شل کرده و از اسپاسم خارج نماید. پماد %۰٫۲ (دو دهم درصد) آن برای درمان شقاق استفاده می‌شود و معتقدند یک اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می‌کند علاوه بر آن خونرسانی آنودرم را نیز افزایش می‌دهد. از معایب آن ایجاد سر درد میباشد و بهتر است در حالت خوابیده استفاده شود. در ایران ممکن است به اشتباه به بیمار پماد%۲ (دو درصد) داده می‌شود که سردرد بسیار بدی ایجاد نماید.

استفاده از پماد

پماد ایزوسورباید و یا دیلتیازم موضعی و خوراکی همچنین می‌توانند با مکانیسم مشابه به بهبود شقاق کمک کنند و سر درد هم ایجاد نمی ‌کنند. درمان دارویی شقاق مزمن در حدود ۶۰٪ موارد موثر است.
در شرایط بهبود نیافتن، بهترین درمان، جراحی است، مشروط برآنکه توسط یک جراح کارآزموده انجام شود.

درمان خانگی فیشر و شقاق

برای درمان شقاق، نخست باید یبوست رفع شود. بیشتر بزرگسالان در عرض ۴ تا ۶ هفته با درمان خوب می‌شوند، به شکلی که دیگر به جراحی نیازی نخواهد بود. بیشتر شیرخواران و کودکان کم سن، بعد از شل کردن مدفوع بهبود می‌یابند.
زیر نظر پزشک میشود از روش‌ها و داروهای زیر استفاده کنید

1. پمادهای نیتروگلیسیرین باعث شل شدن اسفنکتر شده و با گشادکردن عروق، خونرسانی بهتر شده و کمک در ترمیم زخم می‌کند. این پمادها روزانه ۲ تا ۳ بار به میزان یک نخود به اطراف سوراخ مقعد مالیده شده و قبل و بعد از مدفوع کردن نیز تکرار ‌شود.
2. نشستن در آب گرم،‌ درد را تخفیف می‌دهد و باعث بهبود خونرسانی و شل شدن عضله اسفنکتر مقعد شده و به ترمیم آن کمک می‌کند. روزانه ۲ تا ۳ بار و هر بار برای ۱۰ تا ۲۰ دقیقه از این روش استفاده کنید.
3. اگر درمان‌های فوق مؤثر نبود، امکان دارد نیاز به جراحی باشد. در جراحی، یا زخم به طور کلی برداشته می‌شود، یا اینکه در عضلاتی که با انقباض خود باعث عدم بهبود زخم می‌شوند، تغییراتی داده می‌شود.
4. برای برطرف کردن گرفتگی عضلانی و درد در اطراف مقعد، باید حوله گرم روی محل گذاشته شود.
5. پسیلیوم و سلولز حاوی فیبر فراوان هستند که با جذب آب باعث نرم کردن مدفوع می‌شوند.
6. در موارد مزمن، تزریق سم بوتولیسم به داخل اسفنکتر با فلج موقت آن به مدت ۳ ماه باعث شل شدن عضله می‌شود. تزریق آن توسط پزشک در مطب و بدون بی هوشی امکانپذیر است.
7. در کودکان مصرف روغن‌های معدنی مانند پارافین و نرم کننده‌های مدفوع نیز توصیه می‌شود (البته تحت نظر پزشک).
8. بعد از اجابت مزاج، دهانه مقعد را با صابون مخصوص ضد عفونی یا صابون بچه خوب کف‌مالی کرده و با آب گرم بشویید و سپس با دستمال توالت خشک کنید.
9. خشک کردن دهانه مقعد، در روند درمان خیلی موثر است.

جراحی

درمان جراحی در شرایطی که درمان دارویی فایده ‌ای نداشته و یا خوب شده و دوباره عود کرده توصیه می‌شود.مناسب ترین روش درمان جراحی اسفنکترو تومی لترال است. قبلاً از دیلاتاسیون تدریجی آنوس زیر بیهوشی استفاده می‌شد که تا ۴۰٪ با عود همراه بود. در اسفنکتروتومی لترال حدود ۳۰٪ فیبرهای عضله اسفنکتر داخلی در سمت راست یا چپ آنوس قطع می‌شوند. بیش از ۹۵٪ بیمارانی که اسفنکتروتومی می‌شوند، با این درمان با این درمان بهبود می‌یابند و میزان عود آن کمتر از ۱۰٪ می‌باشد. با این عمل احتمال بی‌اختیاری نسبت به دفع گاز وجود دارد و میزان این عارضه بین ۵ تا ۱۵٪ گزارش شده است. اسفنکتروتومی لترال به دو شکل باز وبسته انجام می‌شود روش بسته بر اساس مقالات با عوارض کمتری همراه می‌باشد.

طریقه انجام جراحی فیشر آنال یا شقاق

یک جراحی بسیار ساده می باشد که شامل شل کردن همان عضله ای که اسپاسم کرده و برداشتن زخم است. که این کار هم با چاقو قابل انجام می باشد و اخیراً در چند سال اخیر با لیزر و بی حسی موضعی که فوق العاده کار راحتی می باشد و بدون بستری و بیهوشی در کلینیک قابل انجام است. دقیقاً زیر ناحیه ای که زخم می باشد تزریق لیدوکائین انجام می شود و بعد از این که مریض به طور کامل بی حس شد به وسیله لیزر یا چاقو زخم برداشته می شود و آن عضله ای اسفنکر درون مقعد بین ۱۰ تا ۲۰% شل می شود با این کار بیمار از فردای جراحی به آسانی می تواند دستشویی کرده و ظرف چند هفته آرام آرام زخمش خوب شود
هر چند در درمان با چاقو احتیاج به بستری شدن در بیمارستان، بیهوشی و استفاده از تامپون برای جلوگیری از خون ریزی داشته و همچنین یک الی دو هفته استراحت در منزل برای تحمل درد نیاز می باشد.
در حالی که درمان با لیزر احتیاجی به این کارها نبوده و با بی حسی که در موقع عمل انچام می شود روز بعد بیمار احساس درد نداشته و از آن روز به بعد هم درد بسیار بسیار کمی وجود خواهد داشت که آن هم با مصرف داروهای مسکن ، آنتی بیوتیک و پماد درمان می شود. درمان هم به صورت درمان قطعی می باشد، در ۹۵% موارد در روش جراحی چه با لیزر چه با چاقو درمان قاطع است.

ذهنیت اشتباه در مورد این عمل

این فکر و ذهنیت اشتباه که خیلی ها می گویند که چندین بار انجام دادیم اما خوب نشده کاملاً اشتباه است اگر این کار را یک فرد تجربه دار و کسی که بارها این کار را انجام داده باشد انجام دهند درمان کافی و بیماری بدون برگشت خواهد بود. یک ذهنیت غلط دیگر هم وجود دارد که که می گویند کسی عمل نمایدو دچار بی اختیاری نسبت به گاز یا مدفوع شده که این هم از یک ذهنیت غلط می باشد. دکتر این نکته را ذکر نمودند “بنده حدود ۲۰ تا ۲۵ سال سابقه کاری جراحی دارم شاید ۱ یا ۲ بار مریضی را دیدم که دچار این عارضه شده بودند و آن هم به این خاطر که جراحی به وسیله جراح انجام نشده و جراحی بوسیله ی پزشکان عمومی انجام شده بود. اما در حقیقت یک جراح در طی دوران طبابت به مقدار کافی این کار را انجام می دهد و می داند که به چه مقدار باید رفع شود. این موضوع خیلی نادر میباشد و به ندرت در گزارش های پزشکی بیان شده ولی باز هم به گونه ای نیست که در هر بیماری وارد مطب می شود بگوید دچار بی اختیاری شده ام! آیا امکان دارد کسی که مشکل درد دارد و این دردها را به سختی تحمل کند و پزشکی این بیمار رو از چاله به چاه بیندازد؟!

توصیه های بعد از عمل فیشر مقعدی یا شقاق

1. پیاده روی و استحمام و نیز رانندگی بلامانع است
2. آنتی بیوتیک
3. رژیم پرفیبر
4. مسکن
5. استفاده از ملین در صورت لزوم

داروهای تسکین دهنده برای شقاق

• مالیدن پماد زینک اکسید یا وازلین به ناحیه شاید باعث جلوگیری از احساس سوزش شود.
• برای درد خفیف، از داروهایی مثل استامینوفن یا بی‌حس‌کننده‌های موضعی استفاده کنید.
• نرم‌کننده‌های مدفوع نیز شاید به جلوگیری از بروز درد به هنگام اجابت مزاج کمک نماید.
• امکان دارد پماد لیدوکایین توصیه شود.